Obowiązujące regulacje prawne umożliwiają ogłoszenie upadłości nie tylko przedsiębiorcom, ale również osobom fizycznym nieprowadzącym działalności gospodarczej co potocznie nazywane jest upadłością konsumencką. Zanim jednak osoba fizyczna niebędąca przedsiębiorcą zdecyduje się, wnioskować o upadłość powinna wziąć pod uwagę skutki swojej decyzji.

Skutki ogłoszenia upadłości można najogólniej podzielić na te odnoszące się: wobec osoby upadłego, wobec majątku upadłego oraz zobowiązań upadłego.

Zaczynając więc od skutków odnoszący się co do osoby upadłego, to zgodnie z art. 75 ustawy z dnia 28.2.2003 r. – Prawo upadłościowe (t.j. Dz.U. Z 2015 r. poz. 233 ze zm) zwanej dalej PrUpad z dniem ogłoszenia upadłości upadły traci prawo zarządu oraz możliwość korzystania z mienia wchodzącego do masy upadłości i rozporządzania nim, co oznacza, iż cały majątek stając się masą upadłości, uniemożliwia konsumentowi swobodnego rozporządzania nim (np. sprzedaży samochodu czy mieszkania).

Likwidacja majątku należy jedynie do kompetencji syndyka. Konsekwencją tego jest przymus ustawowy obejmujący upadłego do wskazania i wydania całego majątku oraz dokumentacji dotyczącej majątku i rozliczeń oraz korespondencję, w przeciwnym razie zgodnie z art. 491(10) ust.1,2 sąd umarza postępowanie na wniosek upadłego. Jeżeli upadły nie wskaże lub nie wyda syndykowi całego majątku, niezbędnych dokumentów lub w inny sposób nie wykonuje ciążących na nim obowiązków, sąd, z urzędu albo na wniosek syndyka lub wierzyciela, po wysłuchaniu upadłego, syndyka, a w razie potrzeby także wierzycieli, umarza postępowanie, chyba że uchybienie przez upadłego ciążącym na nim obowiązkom nie jest istotne lub przeprowadzenie postępowania jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi.

Gwarancją zachowania współpracy upadłego z syndykiem może być również postanowienie sędziego-komisarza zgodnie z art. 57 ust. 3 PrUpad zakazujące konsumentowi opuszczania terytorium Rzeczpospolitej Polskiej bez zezwolenia. Zatem za niewykonanie jakiegokolwiek ze wskazanych obowiązków, sąd umarza postępowanie, w związku z brakiem możliwości w przypadku upadłości „konsumenckiej” zastosowania środków przymusu przewidzianych w przepisach art. 58 ust. 1 i 2 oraz art. 174 ust. 1 PrUpad, ze względu na to, iż dłużnik zgłasza wniosek we własnym interesie. Jednakże w przypadku, gdy wniosek zgłaszany jest przez wierzyciela umorzenie postępowania w ogóle nie jest możliwe, wówczas przepisów art. 491(10) ust.1-3 nie stosuje się zgodnie z art. 491(10) ust.5.1 Należy również zwrócić uwagę, iż w skład masy upadłościowej wychodzi także wynagrodzenie za pracę upadłego w części niepodlegające zajęciu. Zatem na masę upadłościową składa się cały majątek należący do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości oraz nabyty przez upadłego w toku postępowania upadłościowego.

Po ogłoszeniu upadłości syndyk sporządza inwentaryzacje majątku masy upadłościowej oraz spisu należności. W spisie inwentarza ujmuje prawa, objęte ruchomości, nieruchomości oraz środki pieniężne. Następnie przystępuje do sprzedaży majątku upadłego konsumenta – za wyjątkiem przedmiotów pierwszej potrzeby wyłączonych spod egzekucji. Omawiając skład masy upadłości konsumenta należałoby zwrócić uwagę na problematykę sprzedaży lokalu mieszkalnego oraz zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych. Ustawodawca uregulował to w art. 491[13] PrUpad stwierdzając, że jeżeli w skład masy upadłości wchodzi lokal mieszkalny albo dom jednorodzinny, w którym zamieszkuje upadły, a konieczne jest zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu, z sumy uzyskanej z jego sprzedaży wydziela się upadłemu kwotę odpowiadającą przeciętnemu czynszowi najmu lokalu mieszkalnego w tej samej lub sąsiedniej miejscowości za okres od 12 do 24 miesięcy.

Zgodnie z art. 91 ust.1 PrUpad zobowiązania pieniężne upadłego, których termin płatności świadczenia jeszcze nie nastąpił, stają się wymagalne z dniem ogłoszenia upadłości, dotyczy to np. rat kredytowych które miały być spłacone w przyszłości. Natomiast zgodnie z ust. 2 cyt. Przepisu zobowiązania majątkowe niepieniężne zmieniają się z dniem ogłoszenia upadłości na zobowiązania pieniężne i z tym dniem stają się płatne, chociażby termin ich wykonania jeszcze nie nastąpił. Ta konstrukcja legislacyjna art. 91 PrUpad ma za zadanie jak najpełniejszego, co do zasady równomiernego zaspokojenia wierzycieli2. Ogłoszenie upadłości wstrzymuje postępowania sądowe i egzekucyjne.

Rozważając skutki ogłoszenia upadłości, należałoby również zwrócić uwagę na stosunki majątkowe małżeńskie upadłego. Zatem zgodnie z art. 124 ust. 1 PrUpad z dniem ogłoszenia upadłości jednego z małżonków powstaje między małżonkami rozdzielność majątkowa, o której mowa w art. 53 § 1 KRO3. Jeżeli małżonkowie pozostawali w ustroju wspólności majątkowej, majątek wspólny małżonków wchodzi do masy upadłości, a jego podział jest niedopuszczalny. Ponadto ustanowienie rozdzielności majątkowej na podstawie orzeczenia sądu w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości jest bezskuteczne w stosunku do masy upadłości, chyba że pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej został złożony co najmniej na dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

Bezskuteczne jest również względem masy upadłości powstanie rozdzielności majątkowej z mocy prawa w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w wyniku rozwodu, separacji albo ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków, chyba że pozew lub wniosek w sprawie został złożony co najmniej 2 lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości (art. 125 ust. 1-3 PrUpad).

Przepisy te mają za zadanie ochronę masy upadłości przed jej uszczupleniem w drodze ustanowienia rozdzielności majątkowej. Zatem zgodnie z art. 125 PrUpad stanowienie rozdzielności majątkowej albo ograniczenie wspólności majątkowej umową majątkową jest skuteczne w stosunku do masy upadłości tylko wtedy, gdy umowa zawarta została co najmniej 2 lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Należy też wskazać, iż po ogłoszeniu upadłości nie można ustanowić rozdzielności majątkowej z datą wcześniejszą niż data ogłoszenia upadłości o czym mówi art. 125 ust. 2 PrUpad.4